Israrlı, saldırgan ya da hakaret edici davranışla, gücü kötüye kullanarak karşınızdaki kişinin kendisini tehdit altında, aşağılanmış ve kafası karışmış olarak hissetmesine zorbaca davranmak denilebilir.
Zorbaca davranış hedefteki kişinin özgüvenini zayıflatır ve onun stres içine girmesine neden olabilir.
Haksız eleştiri, hata bulmak, zayıflatmak, dışlamak, iki yüzlülük, asıl niyeti gizlemek, iftira etmek, çarpıtmak, sürekli eleştiri, hedef yapılmak, küçümsenmek, aşağılanmak, alaya alınmak, tehdit edilmek, aşırı yük altına sokulmak, reddedilmek, sorumluluğun artırılması ama yetkinin azaltılması, gerçekçi olmayan hedefler ve bitirme mühletleri dayatılması, yapılan iş için hiçbir takdir almamak, disiplin usullerinin kötüye kullanılması, geçersiz nedenlerle uyarı vermek ve haksız yere işten çıkarılmak zorbaca davranışa uyan davranışlardır.
Zorbaca davranan kaptan/amirler bunu bir alışkanlık haline getirmiştir. Hedef siz olmasanız bile, mutlaka bir başkası olacaktır. Yalnız size değil herkese aynı şekilde davranırlar. Karşılıksız bırakılması halinde bu davranış devam edecektir. Zorbaca davranışı alışkanlık haline getirmiş birinin özellikleri; yalancıdır, hafızası seçmecidir, her şeyi inkar eder, kulak vermez, olgun bir tartışmayı sürdüremez, vicdansızdır, pişmanlık duymaz, şükran duymaz, yıkıcı ya da bölücüdür, esnek davranmaz ve bencildir, duyarsızdır, gayri ciddidir, güvensizdir ve olgunlaşmamıştır, ama çekici ve mantıklı olabilir.
Zorba olarak nitelendirilen kişiler çoğu zaman astları (gemici, yağcı, aşçı, kamarot…) tarafından karizmatik, başarılı ve birlikte olmanın iyi olduğu insanlar olarak algılanmaktadır. Zorba bir kaptan/amire davranışını bu kadar uzun süre sürdürme olanağını veren de bu çekici olabilme yeteneğidir.
Zorbaca davranış iki farklı aşamadan oluşan bir kalıbı izleyebilir. Birincisi kontrolü alma ve tabi kılmadır; bu aşamada zorba üstteki yöntemleri kullanarka kurbanın özsaygısını, özdeğerini ve özgüvenini azaltır. İkincisi, tasfiye etmektir; kurbanın gemiden çektirilmesidir. Bu durumda aynı davranış genellikle bir süre sonra bu kez başka bir kurbanla yeniden gündeme gelir.
Zorba davranışa maruz kalan kişi kendini hasta ve güçsüz hissetmeye, uyku bozuklukları çekmeye başlar. Kalp çarpıntısı, mide ve bağırsak problemleri, değişik küçük ağrı ve sancılar çekmeye başlar. Duygusal belirtiler de yaygındır; zorbalığın sonucu olarak ürkeklik, huzursuzluk, panik ataklar, depresyon, öfke ve güvensizlik ortaya çıkabilir. En aşırı durumlarda insanların hayatına mal olabilir, intiharlara yol açabilir.
Zorbalık genellikle amirlerin çalışanlarına uyguladığı bir şey olduğu sanılmakla birlikte, gerçekte bunun gemideki güç ilişkilerinin çok değişik türlerinde ortaya çıktığına tanık olunmaktadır.
Yönetici ve profesyonel konumlardaki denizciler zorbalığın acısını personele oranla muhtemelen daha çok çekmiştir.
Zorba kaptan/amirlerle nasıl başa çıkılır?
Yapılacak ilk iş böyle bir problemle karşı karşıya olduğunuzu kendinize itiraf etmektir.
Utanç, mahcubiyet ya da suçluluk duygusuna karşı koymak da çok önemlidir. Bu tür duygular saldırgana kurbanını kontrol altına alma ve susturma imkanı verir.
Birçok kişinin zorbaca davranışa hedef olmasının asıl sebebi, işlerinde iyi olmaları ve diğer insanlar tarafından sevilmeleridir. Zorbanın çekemediği, kendisini emniyette hissedemediği ya da zayıflatmak istediği beceri ya da özelliklere sahip olabilirler.
Zorba kaptan/amirinize kendinizden emin bir şekilde karşı koymak ve yaptığı şeyler ile bunun getirdiği sonuçlara işaret etmek bile yeterli olabilir. Birçok durumda itham edilen kişi dehşete kapılıp kendisinin bu şekilde algılanmasından endişe duyar ve kendisini davranışını duruma uygun bir şekilde düzeltmek zorunda hisseder. Karşınızdaki kaptan/amir zorbaca davranışı alışkanlık haline getirmiş biriyse bu çözüm işlemez.
Kötüye kullanılma ve kötü davranış örneklerinin bir kaydını tutmanız ve varsa belgelerini temin edin. Aynı şekilde, adil olmayan bir şekilde eleştirilmiş ya da suçlanmışsanız, yazılı olarak zorba kaptan/amirden bu ithamını gerekçelendirmesini talep edin. Bu talebin dikkatle kaleme alınması ve mümkün olduğu kadar duygusallıktan uzak olması gerekir. Eğer zorba kaptan/amir ilk talebinize yanıt vermezse, bir kere daha yazılı bir hatırlatma yapın ve ilk yazınıza herhamgi bir yanıt alamamış olduğunuzu belirtin.
Eğer zorba kaptan/amire itiraz ettiniz ve durum gene de değişmediyse size yol göstermesi için şirketin İnsan Kaynakları bölümüyle iletişim kurun. Ama zorbaca bir davranışa maruz kaldığınızda kendinizi genellikle bu tür ciddi bir eyleme başvuracak kadar güçlü ve cesur ve yeterince öfkeli hissetmezsiniz.
Gemide zorba kaptan/amirin gözünde sizi hedef haline getiren sözler;
-“Şikayet etmemeliyim”
-“Eminim gerçekte kötü bir şey kastetmiyordu”
-“Onun da kendi problemleri var”
-“Muhtemelen benim hatamdır”
-“Ortalığı karıştırmak istemiyorum”
-“Eminim gerçekte kötü bir şey kastetmiyordu”
-“Onun da kendi problemleri var”
-“Muhtemelen benim hatamdır”
-“Ortalığı karıştırmak istemiyorum”
Çok fazla özür dilemek, sizin hatanız olmadığı açıkken özür dilemek, kendinizi her zaman mahcup hissetmek ve fazla hoşgörülü olmak, sizi zorbanın gözünde ideal bir kurban haline getiriren özelliklerdir.
Zorbaların çoğu başkaları tarafından takdir gördüğü için, onlara karşı koymak son derece güç olabilir.
Hatayı hep kendinizde gördüğünüzü ve her şeyi üstleneceğinizi ima eden cümleler kullanmaktan kesinlikle vazgeçin. Kendinizden daha emin bir yaklaşım sergileyin.
